1. Sed quoniam circa speculum sensibilium non solum contingit contemplari Deum per ipsa tanquam per uestigia, uerum etiam in ipsis, in quantum est in eis per essentiam, potentiam et praesentiam; et hoc considerare est altius quam praecedens: ideo huiusmodi consideratio secundum tenet locum tamquam secundus contemplationis gradus, quo debemus manuduci ad contemplandum Deum in cunctis creaturis, quae ad mentem nostram intrant per corporales sensus.

2. Notandum igitur, quod iste mundus, qui dicitur macrocosmus, intrat ad animam nostram, quae dicitur minor mundus, per portas quinque sensuum, secundum ipsorum sensibilium apprehensionem, oblectationem et diiudicationem. ≈ Quod patet sic: quia in eo quaedam sunt generantia, quaedam generata, quaedam gubernantia haec et illa. generantia sunt corpora simplicia, scilicet corpora caelestia et quatuor elementa nam ex elementis per uirtutem lucis conciliantis contrarietatem elementorum in mixtis habent generari et produci, quaecumque generantur et producuntur per operationem uirtutis naturalis. ≈ Generata uero sunt corpora ex elementis composita, sicut mineralia, uegetabilia, sensibilia et corpora humana. ≈ Regentia haec et illa sunt substantiae spirituales siue omnino coiunctae, ut sunt animae brutales, siue coniunctae separabiliter, ut sunt piritus rationales, siue omnino separatae, ut sunt spiritus caelestes, quos philosophi Intelligentias, nos Angelos appellamus, quibus secundum philosophos competit mouere corpora caelestia, ac per hoc eis attribuitur administratio uniuersi, suscipiendo a Prima Causa, scilicet Deo, uirtutis influentiam, quam refundunt secundum opus gubernationis, quod respicit rerum consistentiam naturalem. secundum autem theologos attribuitur eisdem regimen uniuersi secundum imperium summi Dei quantum ad opera reparationis, secundum quae dicuntur administratorii spitirus, missi propter eos qui hereditatem capiunt salutis.

3. Homo igitur, qui dicitur minor mundus, habet quinque sensus quasi quinque portas, per quas intrat cognitio omnium, quae sunt in mundo sensibili, in animam ipsius. nam per uisum intrant corpora sublimia et luminosa et cetera colorata, per tactum uero corpora solida et terrestria, per tres uero sensus intermedios intrant intermedia, ut per gustum aquea, per autidum aerea, per odoratum uaporabilia, quae aliquid habent de natura humida, aliquid de aerea, aliquid de ignea seu calida, sicut patet in fumo ex aromatibus resoluto. Intrant igitur per has portas tam corpora simplicia quam etiam composita ex his mixta quia uero sensu percipimus non solum haec sensibilia particularia, quae sunt lux, sonus, odor, sapor et quatuor primariae qualitates, quas apprehendit tactus; uerum etiam sensibilia communia, quae sunt numerus, magnitudo, figura, quies et motus; et "omne, quod mouetur, ab alio mouetur", et quaedam a se iupsis mouentur et quiescunt, ut sunt animalia; dum per hos quinque sensus motus corporum apprehendimus, manuducimur ad cognitionem motorum spiritualium tanquam per effectum in cognitionem causarum.

4. Intrat igitur quantum ad tria rerum genera in animam humanam per apprehensionem totus iste sensibilis mundus. haec autem sensibilia exteriora sunt quae primo ingrediuntur in animam per portas quinque sensuum, ≈ intrant, inquam, non per substantias, sed per similitudines suas primo generatas, in medio et de medio in organo et de organo exteriori in interiori et de hoc in potentiam apprehensiuam, ≈ et sic generatio speciei in medio et de medio in organo et conuersio potentiae apprehensiuae super illam facit apprehensionem omnium eorum quae exterius anima apprehendit.

5. Ad hanc apprehensionem, si sit rei conuenientis, sequitur oblectatio. delectatur autem sensus in obiecto per similitudinem abstractam percepto uel ratione speciositatis, sicut in uisu, uel ratione suauitatis, sicut in odoratu et auditu, uel ratione salubritatis, sicut in gustu et tactu appropriate loquendo. omnis autem delectatio est ratione proportionalitatis. sed quoniam species tenet rationem formae, uirtutis et operationis, secundum quod habet respectum ad principium, a quo manat, ad medium, per quod transit, et ad terminum, in quem agit: ideo proportionalitas aut attenditur in similitudine, secundum quod tenet rationem speciei seu formae, et sic dicitur speciositas, quia "pulcritudo nihil aliud est quam aequalitas numerosa", seu "quidam partium situs cum coloris suauitate", aut attenditur proportionalitas, in quantum tenet rationem potentiae seu uirtutis, et sic dicitur suauitas, cum uirtus agens non improportionaliter excedit recipientem; quia sensus tristatur in extremis et in mediis delectatur. aut attenditur, in quantum tenet rationem efficaciae et impressionis, quae tunc est proportionalis, quando agens imprimendo replet indiigentiam patientis, et hoc est saluare et nutrire ipsum, quod maxime apparet in gustu et tactu. et sic per oblectationem delectabilia exteriora secundum triplicem rationem delectandi per similitudinem intrat in animam.

6. Post hanc apprehensionem et oblectationem fit diiudicatio, qua non solum diiudicatur, utrum hoc sit album uel nigrum, quia hoc pertinet ad sensum particularem; non solum, utrum sit salubre uel nociuum, quia hoc pertinet ad sensum interiorem; uerum etiam qua diiudicatur et ratio redditur, quare hoc delectat; et in hoc actu inquiritur de ratione delectationis, quae in sensu percipitur ab obiecto. hoc est autem, cum quaeritur ratio pulchri, suauis et salubris: et inuenitur, quod haec est proportio aequalitatis. ratio autem aequalitatis est eadem in magnis et parius nec extenditur dimensionibus nec succedit seu transit cum transeuntibus nec motibus alteratur. abstrahit igitur a loco, tempore et motu ac per hoc est incommutabilis, incircumscriptibilis, indeterminabilis et omnino spiritualis. diiudicatio igitur est actio, quae speciem sensibilem, sensibiliter per sensus acceptam, introire facit depurando et abstrahendo in potentiam intellectiuam. et sic totus iste mundus introire habet in animam humanam per portas sensuum secundum tres operationes praedictas.

7. Haec autem omnia sunt uestigia, in quibus speculari possumus Deum nostrum. ≈ Nam cum species apprehensa sit similitudo in medio genita et deinde ipsi organo impressa et per illam impressionem in suum principium, scilicet in obiectum cognoscendum, ducat; manifeste insinuat, quod illa lux aeterna generat ex se similitudinem seu splendorem coaequalem, consubstantialem et coaeternalem; et quod Ille qui est imago inuisibilis Dei et splendor gloriae et figura substantiae Eius, qui ubique est per primam Sui generationem, sicut obiectum in toto medio Suam generat similitudinem, per gratiam unionis unitur, sicut species corporali organo, indiuiduo rationalis naturae, ut per illam unionem nos reduceret ad Patrem sicut ad fontale Principium et Obiectum. sic ergo omnia cognoscibilia habent sui speciem generare, manifeste proclamant, quod in illis tanquam in speculis uideri potest aeterna generatio Verbi, Imaginis et Filii a Deo Patre aeternaliter emanantis.

8. Secundum hunc modum species delectans ut speciosa, suauis et salubris insinuat, quod in illa prima specie est prima speciositas, suauitas et salubritas, in qua est summa proportionalitas et aequalitas ad generantem, in qua est uirtus, non per phantasma, sed per ueritatem apprehensionis illabens; in qua est impressio saluans et sufficiens et omnem apprehendentis indigentiam expellens. si ergo "delectatio est coniunctio conuenientis cum conuenienti"; et solius Dei similitudo tenet rationem summe speciosi, suauis et salubris; et unitur secundum ueritatem et secundum intimitatem et secundum plenitudinem replentem omnem capacitatem: manifeste uideri potest, quod in solo Deo est fontalis et uera delectatio et quod ad ipsam ex omnibus delectationibus manuducimur requirendam.

9. Excellentiori autem modo et immediatiori diiudicatio ducit nos in aeternam ueritatem certius speculandam. si enim diiudicatio habet fieri per rationem abstrahentem a loco, tempore et mutabilitate ac per hoc a dimensione, successione et transmutatione, per rationem immutabilem et incircumscriptibilem et interminabilem; nihil autem est omnino immutabile, incircumsciptibile et interminabile, nisi quod est aeternum: omne autem quod est aeternum, est Deus, uel in Deo: si ergo omnia, quaecumque certius diiudicamus, per huiusmodi rationem diiudicamus; patet, quod Ipse est ratio omnium rerum et regula infallibilis et lux ueritatis, in qua cuncta relucent infallibiliter, indelebiliter, indubitanter, irrefragabiliter, indiiudicabiliter, incommutabiliter, incoarctabiliter, interminabiliter, induisibiliter et intellectualiter. et ideo leges illae, per quas iudicamus certitudinaliter de omnibus sensibilibus, in nostram considerationem uenientibus; cum sint infallibiles et indubitabiles intellectui apprehendentis, sint indelebiles a memoria recolentis tanquam semper praesentes, sint irrefragabiles et indiiudicabiles intellectui iudicantis, quia, ut dicit Augustinus, "nullus de eis iudicat, sed per illas". necesse est eas esse incommutabiles et incorruptibiles tanquam necessarias, incoarctabiles tanquam incircumscriptas, interminabiles tanquam aeternas, ac per hoc indiuisibiles tanquam intellectuales et incorporeas, non factas; sed increatas, aeternaliter existentes in arte aeterna, a qua, per quam et secundum quam formantur formosa omnia: et ideo nec certitudinaliter iudicari possunt nisi per illam quae non tantum fuit forma cuncta producens, uerum etiam cuncta conseruans et distinguens, tanquam ens in omnibus formam tenens et regula dirigens, et per quam diiudicat mens nostra cuncta, quae per sensus intrant in ipsam.

10. Haec autem speculatio dilatatur secundum considerationem septem differentiarum numerorum, quibus quasi septem gradibus conscenditur in Deum, secundum quod ostendit Augustinus in libro de Vera Religione et in sexto Musicae, ubi assignat differentias numerorum gradatim conscendentium ab his sensibilibus usque ad Opificem omnium, ut in omnibus uideatur Deus. Dicit enim numeros esse in corporibus est maxime in sonis et uocibus, et hos uocat sonantes; numeros ab his abstractos et in sensibus nostris receptos, et hos uocat occursores; numeros ab anima procedentes in corpus, sicut patet in gesticulationibus, et hos uocat progressores; numeros in delectationibus sensuum ex conuersione intentionis super speciem receptam, et hos uocat sensuales; numeros in memoriam retentos, et hos uocat memoriales; numeros etiam, per quos de his omnibus iudicamus, et hos uocat iudiciales, qui ut dictum est necessario sunt supra mentem tanquam infallibiles et indiiudicabiles. ab his autem imprimuntur mentibus nostris numeri artificiales, quos tamen inter illos gradus non enumerat Augustinus, quia connexi sunt iudicialibus; et ab his manant numeri progressores, ex quibus creantur numerosae formae artificiatorum, ut a summis per media ordinatus fiat descensus ad infima. ad hos etiam gradatim ascendimus a numeris sonantibus, mediantibus occursoribus, sensualibus et memorialibus. Cum igitur omnia sint puclra et quodam modo delectabilia, et pulcritudo et delectatio non sint absque proportione, et proportio primo sit in numeris: necesse est omnia esse numerosa, ac per hoc "numerus est praecipuum in animo Conditoris exemplar" et in rebus praecipuum uestigium ducens in Sapientiam. quod cum sit omnibus euidentissimum et Deo propinquissimum, propinquissime quasi per septem differentias ducit in Deum et dacit Eum cognosci in cunctis corporalibus et sensibilibus, dum numerosa apprehendimus, in numerosis proportionibus delectamur et per numerosarum proportionum leges irrefragabiliter iudicamus.

11. Ex his duobus gradibus primis, quibus manuducimur ad speculandum Deum in uestigiis quasi ad modum duarum alarum descendentium circa pedes, colligere possumus, quod omnes creaturae istius sensibilis mundi animum contemplantis et sapientis ducunt in Deum aeternum, pro eo, quod illius Primi Principii potentissimi, sapientissimi et optimi, illius aeternae Originis, Lucis et plenitudinis, illius, inquam, Artis efficientis, exemplantis et ordinantis sunt umbrae, resonantiae et picturae, sunt uestigia, simulacra et spectacula nobis ad contuendum Deum proposita et signa diuinitus data; quae, inquam, sunt exemplaria uel potius exemplata, proposita mentibus adhuc rudibus et sensibilibus, ut per sensibilia, quae uident, transferantur ad intelligibilia, quae non uident, tanquam per signa ad signata.

12. Significant autem huiusmodi creaturae huius mundi sensibilis inuisibilia Dei, partim quia Deus est omnis creaturae origo, exemplar et finis, et omnis effectus est signum causae, et exemplatum exemplaris, et uia finis, ad quem ducit; partim ex propria repraesentatione; partim ex prophetica praefiguratione; partim ex angelica operatione; partim ex superaddita institutione.omnis enim creatura ex natura est illius aeternae sapientiae quaedam effigies et similitudo, sed specialiter illa, quae in libro Scripturae per Spiritum prophetiae assumta est ad spiritualium praefigurationem; specialius autem illae creaturae, in quarum effigie angelico ministerio uoluit apparere; specialissime uero ea, quam uoluit ad significandum instituere, quae tenet non solum rationem signi secundum nomen commune, uerum etiam Sacramenti.

13. Ex quibus omnibus colligitur, quod inuisibilia Dei a creatura mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur, ita, ut qui nolunt ista aduertere et Deum in his omnibus cognoscere, benedicere et amare, inexcusabiles sint, dum nolunt transferri de tenebris in admirabile lumen Dei. Deo autem gratias per Iesum Christum Dominum nostrum, qui nos de tenebris transtulit in admirabile lumen Suum, dum per haec lumina exterius data ad speculum mentis nostrae, in quo relucent diuina, disponimur ad reintrandum.

BACK